Het begrip brede welvaart verovert in rap tempo het politieke domein, net als roep om de menselijke maat als startpunt voor nieuw beleid. Het begrip brede welvaart omvat veel meer dan materiële welvaart, zoals uitgedrukt in het bruto binnenlands product (bbp). Het gaat ook om een scala aan thema’s die wij als samenleving belangrijk vinden, zoals onderwijs, gezondheidszorg, milieu en welzijn.
Hoe de economie zich dient te verhouden tot de menselijke maat werd een aantal jaren geleden beschreven in het boek Donuteconomie van Kate Raworth. De donut is een economie bestaande uit twee cirkels waarbij de buitenste ring staat voor de ecologische grenzen van onze planeet en de binnenring voor de menselijke maat. Onze economische activiteiten zouden zich altijd tussen deze twee cirkels dienen te bevinden. Dan hebben we zowel oog voor de huidige generatie en verkleinen we tegelijkertijd onze ecologische voetafdruk ten behoeve van toekomstige generaties.
Dit jaar viel Earth Overshoot Day in Nederland op 29 juli. Dit is de dag in het jaar dat al wat de aarde in een jaar tijd kan voortbrengen en verwerken is opgebruikt. De rest van het jaar teren we in op onze planeet. De mondiale ecologische voetafdruk bedraagt 1,7 planeet.
Inmiddels staan huishoudens, overheden en bedrijven bij elkaar opgeteld voor 365 procent van het mondiale bbp in het krijt bij hun financiers. Om het vertrouwen in stand te houden dat deze schulden worden terugbetaald, wordt veelal 3 procent jaarlijkse economische groei als uitgangspunt genomen. Dit betekent elke 24 jaar een verdubbeling van de economie. Indien we een lager economisch groeipad van maximaal 1 procent als uitgangspunt zouden nemen, wordt deze verdubbeling pas na 71 jaar bereikt. Een verschil van 47 jaar. Voordelig voor de buitenste cirkel, echter negatief voor de binnenste.
Lagere economische groei creëert namelijk toenemende vermogensongelijkheid. Dit behoeft nadere toelichting. In 2013 kende het Nobelprijscomité de prijs voor economie toe aan drie economen die allen baanbrekend onderzoekswerk hadden gedaan naar het gedrag van financiële markten. Het verrassende was dat er bij de prijswinnaars twee totaal verschillende visies waren. Waar de ene visie uitging van efficiënte markten waarbij alle informatie direct wordt weerspiegeld in de beurskoersen ging de andere uit van de psychologie van beleggers waardoor irrationele bubbels mogelijk zijn.
Het Nobelprijscomité gaf als verklaring dat de koersen van morgen onvoorspelbaar zijn maar dat er op langere termijn zeker uitspraken over het verloop gedaan kunnen worden, tot uitdrukking komend in de risicopremie. Dit is de extra beloning die beleggers in aandelen willen ontvangen ten opzichte van een risicovrij rendement op een staatslening en bedraagt zo’n 4 procent. Zeer vermogenden zijn in staat om van de opbrengsten van hun beleggingen te leven. Ben je daarentegen werknemer en ontvang je loon, dan ben je sterk afhankelijk van economische groei. Vandaar het duivelse dilemma voor politici en bestuurders. Hoe moet nu een verantwoorde keuze worden gemaakt?
Steeds meer mensen zijn zich bewust van hun eigen ecologische voetafdruk en willen deze zo klein mogelijk houden. Een sociaal-ecologisch inkomen is een basisinkomen dat je als persoon in Nederland nodig hebt om zo te kunnen leven dat jouw eigen voetafdruk binnen de ecologische grenzen van de aarde blijft. Enerzijds zijn er mensen die werken, inkomsten verwerven en hierover belasting afdragen en anderzijds zijn er mensen die niet direct of slechts gedeeltelijk deelnemen aan het arbeidsproces, maar wel zelfvoorzienend zijn. Mensen met een grote ecologische voetafdruk versus mensen met een kleine voetafdruk. Samen kunnen we de samenleving weer in balans brengen. Hiermee ontstaat een besef van onderlinge verbondenheid en wordt de menselijke maat daadwerkelijk als uitgangspunt genomen en hebben we oog voor zowel de kwaliteit van leven als ook de kwaliteit van de leefomgeving.
Jack Cox is directeur van vermogensbeheerder Forza Asset Management en auteur van ‘Vlindereconomie’.
Column in De Limburger september 2021
